سوزن دوزی بلوچی یا بلوچی دوزی که در اصطلاح به آن سوچین (سیچین) دوزی نیز میگویند، یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین هنرهای کشور ماست که در سازمان یونیسکو نیز جزیی از آثار هنری به رسمیت شناخته شده است. ما در این مقاله به نوع دوخت سوزن دوزی و انوع طرح ها در خرید پارچه سوزن دوزی بلوچی که جزیی اصلی ترین صنایع دستی خانم های بلوچ سیستان و بلوچستان است می پردازیم.
تاریخچه سوزن دوزی بلوچی چیست؟
طبق بررسی ها هنر سوزن دوزی اولین بار توسط قوم ایلخانی حدود 100یا 200 سال پیش از ورود اسلام رواج پیدا کرد. نماد های دوخته شده در لباس های سوزن دوزی نشان دهنده تعلق قومی و فرهنگی در بین مردمان بلوچ در کشور های ترکمنستان و افغانستان و پاکستان است. در تفاوت با سوزن دوزی بلوچی ایران و پاکستان میتوان به موارد زیر اشاره کرد. رنگ های سوزن دوزی بلوچی پاکستان روشن، شاد و کمرنگ است اما رنگ های سوزن دوزی بلوچی ایران از رنگ های تیره و پررنگ مورده استفاده قرار میگیرد.. معمولا طرح نقش های سوزن دوزی شده پاکستان و ایران با یکدیگر متفاوت است. دوخت سوزن دوزی بلوچی پاکستان ظریف تر از ایران است سوزن دوزی بلوچی در ایران بیشتر از مُهر استفاده میشود. در سوزن دوزی بلوچی پاکستان از آیینه های لوزی قلبی شکل و بادامی بیشتر مورده استفاده قرار میگیرد. سوزن دوزی بلوچی ایران علاوه بر روی لباس در آراستن کیف کفش و…. نیز مورد استفاده قرار میگیرد ولی سوزن دوزی پاکستان بیشتر روی لباس انجام می شود
جالب است بدانید که نوع دوخت هرمنطقه با منطقه دیگر متفاوت است و با نام مخصوصی مورده استفاده قرار میگیرند. به طور کلی دونوع دوخت سوزن دوزی بلوچی و خامه دوزی بلوچی در سیستان و بلوچستان مرسوم است.
هنر سوزن دوزی جدید بلوچی
قوم بلوچ از هنر اصیل سوزن دوزی برای آراستن لباس های خود(درچهار قسمت اصلی ازجمله: سرآستین ، جیب ها (که در اصطلاح محلی به آن پندول میگویند) ، پایین شلوار، بالای پیراهن و زیر سینه تا پایین لباس و برای مصارف دیگر مانند :کوسن، سجاده ،پرده ،کیف ،کفش، سفره پارچه ای، جلد قرآن،کلاه، عرق چین و بازو بندو.. نیز استفاده می کنند .
پریوار دوزی و نوار دوزی نیز نوعی از هنر های سوزن دوزی بلوچی است.
پریوار دوزی
نوعی ازهنر های سوزن دوزی اصیل در استان هرمزگان در ایران است. در گذشته به پارچه ای که ظریف و نرم و لطیف با کمی پرز(همانند مخمل) باشد، پری گفته میشد. پریوار دوزی نوعی سوزن دوزی است بد از دوخت پارچه شبیه به پارچه مخمل میشود. ( یا در کل به دوخت پر کار با حالت ابریشمی گفته میشود. )
ابزار کار سوزن دوزی بلوچی بسیار ساده است .
۱-نخ
۲-پارچه
۳-انگشتانه
۴-سوزن
۵ قیچی و گاهی اوقات از منجق آیینه پولک و.. نیز استفاده می شود.
نخ های سوزن دوزی بلوچی
یکی از موارد مهم در رابطه با سوچین دوزی یا سوزن دوزی بلوچی میتوان گفت:
رنگها دارای محدویت هستند و شما فقط باید با ترتیب و قوانین خاص فقط از شش رنگ استفاده کنید، که این رنگها در بین زنان بلوچ به دوخت هفت رنگ معروف است.
رنگ های قرمز ،قهوه ای، زردیا نارنجی،آبی ،مشکی، سبز و سفید در سوزن دوزی بلوچی و سوچین دوزی مورد استفاده قرار میگیرند.
بیشتر در دوخت ها ی سوزن دوزی بلوچی از رنگ قرمز مورد استفاده قرار میگیرید.
و نخ ها اغلب تک رنگ، دورنگ و هفت رنگ ازجنس های ابریشم، پنبه ای، آکرلیک ، نخ های پاکستانی ویا نخ فرانسوی( یا دمسه ) استفاده میشود زیرا نخ های مرغوب و باکیفیت زیبایی بیشتر به دوخت میدهد هماهنگی ورنگبندی مناسب به ارزش کار می افزاید.
سوزن سوزن دوزی بلوچی
اندازه سوزن بسته به نوع دوخت و پارچه متغییر است.
پارچه سوزن دوزی
جنس پارچه های سوزن دوزی معمولا نخی است، که برای راحتی در دوخت باید از دو ویژگی برخوردار باشد .
۱_ پارچه به اصطلاح شیش تاری باشد.
( در این نوع پارچه تار و پود مشخص ودرشت است و برای افراد مبتدی یادگیری راحت تری دارد.)
۲- پارچه کج راه نباشد. (تار و پود پارچه راست باشد. )
ابتدا پارچه مورد نظر را به اندازه دلخواه برش میزنند ، سپس طرح های مورد نظر برروی پارچه میکشند و بعد از مشخص شدن طرح شروع به دوخت سوزن دوزی میکنند، اغلب به صورت گروهی هرخانم بلوچ یک رنگ روی لباس را برعهده میگیرد که بیشتر سطح کار با دوخت بخیه های رنگی است اما نحوه دوخت هر منطقه متفاوت است.
انواع دوخت سوزن دوزی بلوچی به دو صورت است .
۱ _دوخت پرکار
دوخت پرکارنوعی دوخت که از ظرافت بالاییی برخورداست وزمانبر وزحمت زیادی دارد. زیرا طرح های آن بسیار پرکارو ظریف هستند.
۲_ دوخت خرد کار یا کم کار
نوعی دوخت در نقش های بزرگ وکم کار هستند و زمان کمتری برای دوخت آن نسبت به دوخت پرکار است. قاعدتا دوخت پرکار به دلیل زحمت بیشتری که نسبت به دوخت کم کار یا خرد کار دارد، از قیمت بیشتری نیز برخورددار است. که در ادامه مفصل تر باهم میخوانیم.
انواع نقش های سوزن دوزی بلوچی
نقش های دوخته شده برروی پارچه سوزن دوزی متنوع و زیاد است که ما در اینجا به چند نمونه پرکاربرد آن میپردازیم.
1-نقش های هندسی
یکی از پر کاربردترین نقوش در سوزن دوزی نقوش هندسی است.
2-نقش های حیوانی
نقش های حیوانی به دوسته تقسیم میشوند.
1–نقش های واقعی
2–نقش های انتزاعی(برگرفته از حیوانات سیستان بلوچستان است.) که معمولا نقش های انتزاعی رواج بیشتری نسبت به نقش های واقعی دارد.
نقش های گل و گیاه
نقش های گیاهی یک ظاهر نمادین است، با تبدیل اشکال هندسی همچون لوزی مربع دایره و..به گل های واقعی، نمادی از گل را بر روی پارچه پدید می آورند.
مانند :کتروک که با دوخت چندین خط ساده و کوتاه شکل قاصدک پدید می آید.
(براساس یک افسانه قدیمی گفته شده قاصدک همان فرشته آرزوهاست که به شکل قاصدک تبدیل شده تا شب ها آرزوها را برآورده کند .)
4_نقش های زیور آلات
5_ عناصر طبیعت و…
ویژگی های سوزن دوزی بلوچی
_بیشتر نقش و نگار ها برگرفته از تصورات طراح است.
_ بیشتر طرح ها نام خاصی ندارند اما چون برگرفته از طبیعت هستند به همان نام مشهور شدند.
-معمولا نقش ها عامینه اند.
از طرح های به کاررفته در سوزن دوزی میتوان به
-طرح گل
-طرح چشم
-طرح حاشیه
-طرح تاری
و… اشاره کرد،که هرکدام از این طرح ها انواع مختلفی دارند.
یکی از طرح های اصیل و قدیمی ، در لباسهای بلوچی چنوخه نام دارد که دختران در بین سنین سی تا سی و پنج از آن استفاده می کنند
طرحهای پته و بهارک توسط خانم و در روز دوم ازدواج خود انتخاب می شود و خانمها بعد از ازدواج از طرحهای کپک و تالو استفاده می کنند که این طرح ها جزیی از طرحها بسیار قدیمی است.
برای خرید سوزن دوزی بلوچی که جزیی از صنایع دستی سیستان بلوچستان است میتوان در اکثر مناطق شهر های سیستان و بلوچستان مانند سراوان، سیب و سوران، گُشت، کلگان، جالق، ایرندگان، اسپکه، سورمیج، شهریانج، فنوج، هریدوک کوپچ، پیپ، دامن، محمدآباد، چانف، مهنت، ورکات، قاس ما آباد، مارندگان، خاش، مته سنگ، کل هگان، بمپور،
اسماعیل‌آباد ایرانشهر و زاهدان که از مهمترین مراکز سیتان و بلوچستان است اشاره کرد.
جمع بندی
همانطور که در متن بالا خوانید…..
سوزن دوزی بلوچی یکی از هنر های اصیل سیستان و بلوچستان در آرایش جامعه است که تمام آن یا قسمت اعظیمی از پارچه، با کوک های رنگین تزیین شده است. نقش های دوخته شده برروی پارچه نماینگر ویژگی و خصوصیات هرمنطقه از سیستان و بلوچستان است. امروزه تولیدات سوزن دوزی بلوچی گسترش پیدا کرده و تنها در لباس های سنتی مورده استفاده قرار نمیگیرد ، بلکه امروزه سوزن دوزی جدید در سبک های روتختی، سجاده، پرده، کروات، کفش، آباژور و.. نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
